آیه 104 سوره یوسف

وَ ما تَسْئَلُهُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ إِنْ هُوَ إِلاَّ ذِكْرٌ لِلْعالَمِينَ (104)

وَ ما تَسْئَلُهُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ: و تو اى پيغمبر از ايشان مزدى نمى‌خواهى بر اداى رسالت تا ايشان را صارف بود از اجانب دعوت و بهانه‌اى باشد بر عدم متابعت و متمرد شوند به سبب ثقالت و غرامت، پس عذر ايشان منقطع و عقوبت بر آنان متحتّم است. إِنْ هُوَ إِلَّا ذِكْرٌ لِلْعالَمِينَ‌: نيست قرآن مگر موعظه و

جلد 6 - صفحه 306

عبرت و يادآورى براى عالميان، و تا جهان باقى است اين قرآن ذكر باشد براى جهانيان و نسخى براى احكام آن نخواهد بود تا انقراض عالم، و تو هم اى پيغمبر منذر اين جماعت خاصه نيستى بلكه نذير باشى نسبت به هر عصرى تا انتهاى زمان.

در عيون اخبار از حضرت رضا عليه السّلام مروى است در وصف قرآن فرمايد:

هو حبل اللّه المتين و عروته الوثقى و طريقته المثلى المؤدّى الى الجنّة و المنجى من النّار لا يخلق من الازمنة و لا يغثّ على الالسنة، لأنّه لم يجعل لزمان دون زمان بل جعل دليل البرهان و حجّة على كلّ انسان لا ياتيه الباطل من بين يديه و لا من خلفه تنزيل من حكيم حميد. «1» قرآن ريسمان محكم و دست‌آويز مستحكم الهى است؛ يعنى چنانچه ريسمان و دست آويز سبب نجات از چاه و رسيدن به راه است، همچنين تمسك به قرآن موجب خلاصى از چاه ضلالت و وصول به طريق هدايت است.

قرآن مشتمل است شريعت سبحانى را كه افضل جميع شرايع است. قرآن مى‌كشاند تابعانش را به بهشت و مى‌رهاند از آتش. كهنه نمى‌شود از مرور زمان و كثرت تلاوت دوران، زيرا مخصوص به زمانى نيست، بلكه براى همه وقت دليل و برهان و حجت بر تمام افراد انسان است. هيچ جهت باطلى به آن راه نيابد، و در اخبار گذشته و آينده آن دروغ نباشد، بلكه تمام صادق و با واقع مطابق است.

وَ ما أَكْثَرُ النَّاسِ وَ لَوْ حَرَصْتَ بِمُؤْمِنِينَ (103) وَ ما تَسْئَلُهُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ إِنْ هُوَ إِلاَّ ذِكْرٌ لِلْعالَمِينَ (104) وَ كَأَيِّنْ مِنْ آيَةٍ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ يَمُرُّونَ عَلَيْها وَ هُمْ عَنْها مُعْرِضُونَ (105) وَ ما يُؤْمِنُ أَكْثَرُهُمْ بِاللَّهِ إِلاَّ وَ هُمْ مُشْرِكُونَ (106) أَ فَأَمِنُوا أَنْ تَأْتِيَهُمْ غاشِيَةٌ مِنْ عَذابِ اللَّهِ أَوْ تَأْتِيَهُمُ السَّاعَةُ بَغْتَةً وَ هُمْ لا يَشْعُرُونَ (107)

ترجمه‌

و نباشند بيشتر مردم اگر چه زياد شايق و ساعى باشى گروندگان‌

و نميخواهى از ايشان بر آن هيچ مزدى نيست آن مگر پندى از براى جهانيان‌

و بسا از نشانه قدرت در آسمانها و زمين كه ميگذرند بر آنها و ايشان از آنهايند روى گردانندگان‌

و نميگروند بيشترشان بخدا مگر آنكه آنانند شرك آورندگان‌

آيا پس ايمن شدند از آنكه بيايد آنها را فرو گيرنده‌اى از عذاب خدا يا بيايد آنها را قيامت ناگهان و آنها ندانند..

تفسير

خداوند براى تسليت خاطر حبيب خود از عدم تأثير دعوت در قلوب قاسيه معاندان و منافقان و بيخردان ميفرمايد كه بيشتر مردم هر قدر سعى و كوشش نمائى و مبالغه در بيان آيات و ارائه معجزات براى آنها كنى ايمان نميآورند چون اسير شهوت و غرق در درياى جهالت و غفلت و لجاجتند تو از آنها بر تبليغ رسالت و بيان احكام و مصالح آنها مزد كه نميخواهى مزد تو با خدا است خواهد داد و نيست‌

جلد 3 صفحه 181

آنچه تو تبليغ مينمائى كه قرآن است مگر موعظه و نصيحت و پند براى اهل عالم خواه بپرهيزند خواه نپرهيزند تو وظيفه خود را انجام دادى چه بسيار از آيات و دلائل واضحات بر يگانگى خدا و علم و قدرت و حكمت او در آسمانها و زمين است كه شبانه روز از نظر آنها ميگذرد و ايشان مشاهده مينمايند آنها را و تفكّر و تدبّر نميكنند در آنها و روى ميگردانند از آنها و اين دليل است بر آنكه قصور و تقصير از طرف تو نيست از خودشان است لذا اگر ايمان هم بياورند بخدا بيشترشان شريك قرار ميدهند با خدا شيطان را در اطاعت اگر بگويد عبادت كنيد بتها را و بخوانيدشان خدا تا بوسيله آنها تقرّب بخدا پيدا كنيد سجده ميكنند در مقابل بت با آنكه ميدانند و ميگويند خدا خالق و رازق ما است و اگر بگويد عزير يا مسيح پسر خدا است و محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم پيغمبر خدا نيست يا على بن أبي طالب و يازده فرزندش اولياء خدا و اوصياء پيغمبر نيستند مى‌پذيرند و قائل بخلافت و امامت ابو بكر و عمر و عثمان و معاويه و يزيد پليد ميشوند و يا اسماء الهى را كه مخصوص بذات احديّت است بغير خدا اطلاق مينمايند يا در عبادت ريا ميكنند و غير خدا را با او در نيّت شريك ميسازند يا فقط براى رضاى خلق و خود نمائى بجا مى‌آورند يا ميگويند اگر فلانى نبود من ميمردم يا چنين و چنان ميشدم و سبب ظاهرى را علّت حقيقى مى‌پندارند و براى خدا در قدرت و سلطنت شريك قرار ميدهند خوبست بگويند اگر خدا نميخواست من بدست فلانى نجات نمى‌يافتم و ميمردم و امثال اينها كه همه اطاعت و عبادت شيطان و شرك بخدا است نهايت آنكه بعضى جلى و بعضى خفى و بعضى اخفى است و با ايمان بخدا هم منافات ندارد چون در عين حال قائلند بآنكه خداوند حى قادر توانائى وجود دارد ولى شيطان نميگذارد بلوازم علمشان عمل نمايند و سخن بگويند و اين معنى وجه جمع بين روايات و اقوال در مراد از شرك در اين آيه است اگر چه از بعضى اخبار ظاهر ميشود كه مخصوص بشرك در طاعت است و شامل شرك در عبادت نميشود و بالغ بحدّ كفر نيست و در آيه اخيره ملامت فرموده اهل شرك و عصيان را بر ايمنى آنها از عذاب محيطى كه بپوشاند و فراگيرد آنها را يا آنكه ناگهان قيامت كبرى كه روز محشر است قيام نمايد يا قيامت صغرى كه روز مرگ است برسد و آنها متوجّه نباشند تا براى بيچارگى خودشان‌

جلد 3 صفحه 182

چاره‌اى نمايند ..

وَ ما تَسئَلُهُم‌ عَلَيه‌ِ مِن‌ أَجرٍ إِن‌ هُوَ إِلاّ ذِكرٌ لِلعالَمِين‌َ (104)

و سؤال‌ نميكني‌ ‌شما‌ ‌از‌ ‌اينکه‌ قوم‌ ‌بر‌ ‌اينکه‌ دعوت‌ و تبليغ‌ اجر و مزدي‌ ‌اينکه‌ نيست‌ مگر يادآوري‌ ‌از‌ ‌براي‌ جميع‌ عالمين‌ ‌از‌ اول‌ زمان‌ بعثت‌ ‌تا‌ آخر دنيا مسئلة‌-‌ اجرت‌ ‌بر‌ واجبات‌ چه‌ واجب‌ عيني‌ ‌باشد‌ و چه‌ واجب‌ كفايي‌ جايز نيست‌ و ‌لو‌ هزار گونه‌ نفع‌ ‌براي‌ ديگران‌ داشته‌ ‌باشد‌ و دعوت‌ و ابلاغ‌ ‌بر‌ انبياء واجب‌ عيني‌ ‌است‌ و ‌بر‌ علماء اعلام‌ واجب‌ كفايي‌ ‌که‌ ‌اگر‌ بمقدار كفايت‌ قيام‌ كردند تكليف‌ ‌از‌ ديگران‌ ساقط ميشود ‌حتي‌ اجر ‌بر‌ تجهيزات‌ ميت‌ ‌هم‌ بمقدار واجب‌ جايز نيست‌ بلي‌ ‌براي‌ زائد ‌از‌ مقدار واجب‌ مانعي‌ ندارد ‌حتي‌ ‌آيه‌ شريفه‌ قُل‌ لا أَسئَلُكُم‌ عَلَيه‌ِ أَجراً إِلَّا المَوَدَّةَ فِي‌ القُربي‌ شوري‌ ‌آيه‌ 22 ‌براي‌ نفع‌ امت‌ ‌است‌ ‌که‌ بدون‌ مودت‌ ذوي‌ القربي‌ كليه‌ اعمال‌ و عبادات‌ باطل‌ و موجب‌ زوال‌ ايمان‌ ميشود و باعث‌ خلود ‌در‌ عذاب‌ اشد ‌از‌ عذاب‌ كفار و مشركين‌ ميگردد چنانچه‌ ‌در‌ حديث‌ ‌است‌ ‌که‌ اول‌ عذاب‌ و حكم‌ دخول‌ ‌در‌ نار ميشود ‌در‌ حق‌ همين‌ مخالفين‌ و معاندين‌ ‌اينکه‌ خاندان‌ نبوت‌ اينها اعتراض‌ ميكنند ‌که‌ ‌ما اقرار بتوحيد و نبوت‌ داشتيم‌ و بقبله‌ نماز بجا ميآورديم‌ هنوز مشركين‌ و كفار ‌در‌ حق‌ ‌آنها‌ حكم‌ نشده‌

جلد 11 - صفحه 287

چرا ‌در‌ حق‌ ‌ما حكم‌ فرمودي‌ خطاب‌ ميرسد ليس‌ ‌من‌ يعلم‌ كمن‌ ‌لا‌ يعلم‌ و شاهد ‌بر‌ ‌اينکه‌ دعوي‌ ‌آيه‌ شريفه‌ ‌است‌ قُل‌ ما سَأَلتُكُم‌ مِن‌ أَجرٍ فَهُوَ لَكُم‌ إِن‌ أَجرِي‌َ إِلّا عَلَي‌ اللّه‌ِ سبأ ‌آيه‌ 47. لذا ميفرمايد وَ ما تَسئَلُهُم‌ عَلَيه‌ِ مِن‌ أَجرٍ تو سؤال‌ نميكني‌ بطريق‌ نفي‌ فرمود نه‌ بطريق‌ نهي‌ اشاره‌ ‌به‌ اينكه‌ ‌از‌ لطف‌ و عنايتي‌ ‌که‌ بامّت‌ داري‌ ‌از‌ ‌آنها‌ توقعي‌ نداري‌ بلكه‌ ‌آنها‌ ‌را‌ ‌از‌ فقر بغناء آوردي‌، ‌از‌ ذلّت‌ بعزّت‌ رسانيدي‌، ‌از‌ فرقت‌ بوصال‌ كشانيدي‌، ‌از‌ ضلالت‌ بهدايت‌ رسانيدي‌، ‌از‌ عداوت‌ بوداد بردي‌، ‌از‌ كفر و شرك‌ و ضلالت‌ و جهالت‌ بشاه‌ راه‌ ايمان‌ و هدايت‌ و معرفت‌ تبديل‌ فرمودي‌ و ‌از‌ ‌آنها‌ مزدي‌ طلب‌ ننمودي‌.

‌ان‌ ‌هو‌ ‌اينکه‌ عمل‌ تو ‌از‌ تبليغ‌ و وعظ و بيان‌ احكام‌ و بشارت‌ و انذار نيست‌ الّا ذكر ‌که‌ ‌از‌ غفلت‌ بيرون‌ آيند ‌خدا‌ ‌را‌ فراموش‌ نكنند بسعادت‌ و رستگاري‌ نائل‌ شوند وظيفه‌ شناس‌ شوند بفكر عالم‌ آخرت‌ افتند متذكر اهوال‌ قيامت‌ باشند نجات‌ ‌از‌ مهالك‌ دنيوي‌ و اخروي‌ پيدا كنند دست‌ ‌از‌ باطل‌ بشويند و راه‌ حق‌ ‌را‌ بگيرند و مشمول‌ تفضلات‌ الهي‌ شوند.

للعالمين‌ ‌در‌ اول‌ سوره‌ حمد ‌در‌ جمله‌ الحَمدُ لِلّه‌ِ رَب‌ِّ العالَمِين‌َ بيان‌ عوالم‌ ‌را‌ نموديم‌: عالم‌ عقول‌، عالم‌ نفوس‌، عالم‌ ارواح‌، عالم‌ علوي‌، عالم‌ سفلي‌ ‌از‌ مجردات‌ و ماديات‌ ‌از‌ سماوات‌ و ارض‌ ‌از‌ جمادات‌ و نباتات‌ و حيوانات‌ و جن‌ّ و انس‌ و ملك‌ ‌از‌ ذوي‌ العقول‌ و ‌غير‌ ‌آنها‌.

و ‌از‌ ‌اينکه‌ جمله‌ استفاده‌ ميشود ‌که‌ ‌رسول‌ اكرم‌ صلّي‌ اللّه‌ ‌عليه‌ و آله‌ و سلّم‌ ‌بر‌ ‌ما سوي‌ اللّه‌ سرتاسر ممكنات‌ مبعوث‌ و تمام‌ بايد تحت‌ اطاعت‌ ‌او‌ باشند و مكرر گفتيم‌ ‌که‌ آيات‌ بسياري‌ ‌در‌ قرآن‌ بالصراحه‌ دلالت‌ دارد ‌که‌ جمادات‌ و نباتات‌ و حيوانات‌ ‌هم‌ شعور و ادراك‌ و تكليف‌ دارند ‌که‌ ذكر ‌آنها‌ موجب‌ تطويل‌ ميشود.

288

]

(آیه 104)- سپس اضافه می‌کند: اینها در واقع هیچ گونه عذر و بهانه‌ای برای عدم پذیرش دعوت تو ندارند زیرا علاوه بر این که نشانه‌های حق در آن روشن است، «تو هرگز از آنها اجر و پاداشی در برابر آن نخواسته‌ای» که آن را بهانه مخالفت نمایند (وَ ما تَسْئَلُهُمْ عَلَیْهِ مِنْ أَجْرٍ).

«این دعوتی است عمومی و همگانی و تذکری است برای جهانیان» و سفره گسترده‌ای است برای عام و خاص و تمام انسانها! (إِنْ هُوَ إِلَّا ذِکْرٌ لِلْعالَمِینَ).